Ipar Euskal Herriko bertsu lehiaketa zonbeit (1888-1935)

Egilea: X. Itzaina

Oharra : Antoine d’Abbadie-k (1810-1897) 1851an Urruñan abiatu Lore jokoetan bazen ainitz lehiaketa klase: pilota, herri kirola, irrintzina, dantza, bertsu paper eta bapateko bertsulari edo koblariak. Errepublikarrek beren aldetik 1893 sortu zuten Association labourdine edo Association basque deitu elkartea Donibane-Lohitzuneko Guilbeau medikuaren gidaritzapean. Hek ere beren aldetik euskal besta eta primen muntatzen bermatu ziren. Hemen lehia horietan eta bertze zonbeitetan bapatean arizan ziren zonbeit koblarien izenak agertzen dira.

Zerrendatxo hunen helburu xumea da lehengo Iparraldeko bertsulari zonbeiten izenaren orroitaraztea. Izen eta datu gehienak orduko prentsatik hartuak dira. Bildumatxo hau oraino osatzekoa da, eta lau muga ditu:

  • Kronologikoa: Zerrenda hau 1888ko Kanboko primekin hasten da. Aitzinekoentzat, ikus bereziki Patri Urkizuren lanak (Urkizu, 1997). Bertzeak bertze, 1888 aitzineko lehiaketa horietan agertzen dira Dibarrart, Jatsuko zapataina, Etxeto saratarra, Etxart ezpeletarra, Choperena eta Dufau senpertarrak, eta Maria Luisa Osorio azkaindarra, Saran pertsuka arizan zena 1869an. Bertzalde, taula hau 1935an gelditzen da. Abbadie prima azkenetarik izan ziren Iholdikoak 1920an. Ondotik bertze bertsolari lehiaketa batzu muntatzen dira, Euskal Herri mailan ere. Gerla ondoko zoin gehiagokak, Ezpeletakoa bezala 1947an, ez ditugu hemen sailkatu aski ezagunak direlakotz.
  • Geografikoa : Iparraldeko primak beizik ez ditugu hartu, batetik zerrendaren mugatzeko eta bertzetik Hegoaldean iragan jokoak (1891 Iurretan, 1893 Azpeitian, 1895 Beran,…) untsa aztertuak izanak direlakotz.
  • Sailarena : hemen bapateko bertsularien (edo koblarien) izenak beizik ez dira emanak, nahiz eta bertsu paperren lehiaketak ziren lore jokoetan garrantzitsuenak. Bertsu idatziak Patri Urkizuk bildu ditu sistematikoki (Urkizu, 1997) (Davant et al., 1998). Alde hortarik, taula hau ez da sistematikoa. Bereziki, osatu behar litaike lore jokoen zerrenda xehekiago behatuz herriko plazetan nor zen bertsuka ari, bai herriko bestetan, bai ihauteri eta toberetan.
  • Gaiak eta arauak : ez ditugu hemen berriz hartu bapateko bertsu haitaden gaiak eta arauak. Batzutan agertzen dira prentsan, bertzetan ez. Horrek ere miatzea merexi luke.

 

Urtea

Noiz

Nun

Nork

Bertsulari lehiaketa

1888

1888ko urriaren 1a

Kanbo

Abbadie primak

 

Berdin :

Piarres Dibarrart (Baigorri)

Marie Hargain (Kanbo)

1. Louis Lastiry (Azkaine)

2. Beñat Soulé (Irisarri)

1890

1890eko buruilaren 21-23a

Maule

Abbadie primak

1 Zubiat-Iribarne (Behorlegi),

2. Etcheverry-Lantsabagoity, (Urdiñarbe)

3. Sagaspe (Altzürükü)

4. Gorri-Teillamont (Sohüta)

5 Saint-Jean Thomas (Maule)

6. Dominique Behocaray (Maule)

1892

1892ko agorrilaren 21-24a

Donibane Lohitzune

Abbadie bestak

- Zubiat Iribarne (Behorlegi)

- Urdiñarbetar koplari bat

1893

1893ko buruilaren 20a

Uztaritze

Association basque

1 Pierre Sempé (Luhuso) eta Pierre Dibarrart (Baigorri)

3 Pierre Soco (Milafranga)

Ez primatuak: Jean Hiriart (Ortzaize), Louis Lastiry (Azkaine)

1894

1894eko agorrila

Donibane Lohitzune

D’Abbadie bestak

1. Saratar bat

2. “Behorlegiko koblaria”

1894

1894eko agorrilaren 15a

Donibane Garazi

Abbadie bestak

1. Iribarne (Behorlegi)

2. Irulegiko xantrea

(hamar bat parte hartzale)

1894

1894eko buruilaren 17a

Hazparne

Association basque

1. Marie Etchegaray (Hazparne)

2. Pierre Sempé (Luhuso)

3. Pierre Duhaldebehere (Sara)

4. Marie Argain (Kanbo)

5. Jean Etcharren (Irulegi)

1895

1895eko buruilaren 24a

Ezpeleta

Association basque

1. Marie Argain (Kanbo)

2. P. Duhaldebehere (Sara)

3. J.-P. Carrère (Luhuso)

1896

1896eko agorrilaren 30a – buruilaren 1a

Maule

D’Abbadie bestak

Dozena bat bertsulari

1896

1896eko agorrila

Kanbo

Association basque

Parte-hartzaile:

Duhaldebehere (Sara)

Rodidut (Robidart?) (Itsasu)

Marie Argain (Kanbo)

Marie Etchegaray (Hazparne)

1897

1897

Donibane Lohitzune

D’Abbadie bestak

1. Zubiat-Iribarne (Behorlegi)

2. Dordaisbehere (Sara)

3. Erguy (Mendibe)

4. Larramendy (Lekumberri)

1897

1897ko uztailaren 29a

Kanbo

 

Bertsulari primak

1897

1897ko buruilaren 13a

Sara

Association basque

Bertsulari primak

1898

1898ko ekaina

Senpere

Abbadie primak

 

1. Behorlegiko xantrea

2. Rotschild, “ez Parisekoa, Sarakoa”

1900

1900eko agorrilaren 15-17a

Azkaine

Abbadie primak

“bertsulariak baziren Bachenabarre zolatik ethorriak”

1901

1901eko uztailaren 14a

Hendaia

 

Bonnal eta Duhaldebehere

1902

1902ko buruilaren 7-9a

Abbadie primak

Urruñako bestak

Bertsulariak

1903

1903ko buruila

Donapaule

Abbadie bestak

1 Zubiat-Iribarne (Behorlegi)

2 Uhaldebehere (Sara)

3 ex-aequo

Iribarne (Ahatsa)

Bonal (Ahurti)

1904

1904eko uztailaren 24-26a eta agorrilaren 14an

Uztaritze

Euskal bestak

Zubiat Iribarne (Behorlegi)

Capdeville (Uztaritze)

Uhaldebehere “Rotschild” (Sara)

1905

1905eko agorrila

Baigorri

Abbadie bestak

1 prima: Eiheralartar bat

Azkena: Ortzaiztar bat

Parte hartzale: Rotschild (Sara), Irisartar bat

1907

1907ko buruilaren 2a

Kanbo

Fêtes de la tradition basque

“titcholari primak” eta “koplakarien primak”

1908

1908ko uztaila

Madalena- Donazaharre

Herriko pestak

Koblarien primak

“Donazahartar etcheko seme on batek eta sortzez Madalendar den batek jendea choraturik atchiki dute”

1908

1908ko agorrilaren 30-31a

Atharratze

Abbadie primak

Koblakarien primak:

1 Iribarne-Zubiat (Behorlegi) eta Larramendy (Eiheralarre)

2 Etchekopar (Larraine) eta Erramouspé (Banka)

3 Errekaborda (Mendikota), Legris (Eskiula), Ibar (Sohüta), Lahuntchagoitz (Urdiñarbe)

1908

1908ko urriaren 1a

Kanbo

Eskualdun pestak

Koblarien primak

Lapurdiko eta Garaziko koblariak

1909

1909ko ekainaren 30a (uztailaren 14era gibelatuak)

Hazparne

Grandes fêtes de la tradition basque

1 Larramendi (Eiheralarre)

2 Erramouspe (Banka)

“Iribarne Behorlegi-koua ez da agertu. Zahartu deia ala primak ttipitto zeitzon?” (Eskualduna, 1909.07.23)

1910

1910eko buruila

Atharratze

Fêtes basques

Bertsularietan:

1 Larramendi (Eiheralarre)

2 Pierra Erroumategi (Ahatsa-Haritzaldea), Erramuspe eta Tihista (Banka)

1911

1911ko ekainaren 25-26

Mugerre

Eskualdun pestak

Koplarien primak:

Larramendy (Eiheralarre)

Erramuspé (Banka)

Larralde (Luhuso)

Gabriel (Ahurti)

1912

1912ko buruilaren 17a

Donibane Garazi

Abbadie primak

Bertsulariak: bertzeak bertze, Luhuso, Banka, Donibane Garazitik jinak

Irabazle: baxenabartar bat

1913

1913ko agorrilaren 17a

Donibane Lohitzune

“Eskualdun pestak” Société Charles Bordes

Bertsularien primak

1913

1913ko buruila

Urruña

 

1 Iraola (Senpere)

2 Erramouspé (Banka) eta Milox (Senpere)

3 Ostis (Urruña)

1920

1920eko uztaila

Uztaritze

Herriko pestak

Koblarien primak

1920

1920eko agorrilaren 29-31

Iholdi

Abbadie primak eta herriko bestak

Bertsularien primak

Goyhenetche (Eiheralarre) eta Larralde (Luhuso)

1920

1920eko buruila

Atharratze

 

Koblakarien primak

1922

1922ko ekaina, Mendekoste astelehena

 

Donibane Garazi, Plaza Berrin

 

 

Koblarien primak

1926

1926eko uztailaren 11a

Kanbo

Paxkaleku auzoko bestak

Iribarnégaray “Xetre” (Hazparne) eta Larralde “Panpale” (Luhuso) (primarik ez)

1933

1933ko agorrila

Donoztiri

Eskualdun besta (Eskualzaleen biltzarra)

Primarik ez. Hiru bertsulari:

Matxin (Senpere)

Larralde (Luhuso)

Ligueix (Larrañe)

1935

1935eko agorrila

Iholdi

Herriko bestak

Primarik ez

   Goyhenetche eta Larralde koblari

Erreferentziak:

Davant J.-L. et al. (1998), Antoine D’Abbadie 1897-1997. Congrès international, Ez-ohizko kongresua, Donostia, Bilbo, Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia, 1998.
Urkizu P. (1997), Anton Abbadiaren koplarien guduak (1851-1897), Donostia, Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia.