BDB Bertsolaritzaren datu-basea

LEHEN ZATIA. KOLPE MILITARRAK ANDOAINEN LURPERATU ZUEN EUSKALGINTZA

Euskara eta euskaltzaletasuna Andoainen XX. mendearen lehen herenean (1900-1936)

l . KAPITULUA: TESTUINGURU HISTORIKO, POLITIKO ETA LINGUISTIKOA XX. MENDEAREN LEHEN HERENEAN (1900-1930) …23

1.1. Errestaurazio garaia eta Primo de Riveraren diktadura …23
1.1.1.- Errestaurazio garaia (1876-1923)
1.1.2.- Primo de Riveraren garaia (1923-1930)
1.1.2.1.- Andoaingo Udala diktaduraren testuinguruan
1.1.2.2.- 1930eko udal hauteskunde plebiszitarioak
1.2. Euzkal Pizkundea …29
1.2.1.- Neoforalismoaren lehen ekinaldiak
1.3.- Euskara Andoaingo udalgintzan XX. mendearen lehen herenean …35
1.3.1. Zenbait gertakizun Andoaingo udalgintzan, hízkuntza jokaeraren adierazgarri
1.3.1.1.- Bando eta pregoien auzia
1.3.1.2.- Euskararen aldeko eskaera, Euskal Herriko euskaltzaletasunetik
1.3.1.3.- Herri ikastetxearen sortzea
1.3.1.4.- Eskaera Udalari mojen ikastetxearen inguruan
1.3.1.5.- Salaketa ofiziala euskaraz emateagatik klaseak
1.3.1.6.- Euskararen eskakizuna hainbat udal lanpostutarako

2. KAPITULUA: TESTUINGURU HISTORIKO, POLITIKO ETA LINGUISTIKOA ERREPUBLIKAN (1931-1936) …53

2.1.- II. Errepublika aldarrikatzea …53
2.1.1.- Lehen hauteskunde demokratikoak
2.1.2.- Indar politikoak eta udal hauteskundeak Andoainen (1931)
2.1.3.- 1931ko hauteskunde orokorrak
2.1.4.- 1934ko udal dimisioa
2.1.5.- 1936ko hauteskunde orokorrak
2.2.- Euskaltzaleak elkartea: euskaltzaletasunaren suspertzaile nagusia …60
2.2.1 .- Euskaltzaletasunaren dinamizatzailea, 1936ko altxamendu militarra heldu bitarte
2.2.1.1.- Mugimenduaren oinarrizko lau zutabeak
2.2.2.- Euskara Eguna Andoainen: ekitaldi sorta bikaina
2.2.2.1.- Errealitate baten ispilu
2.2.2.2.- Bermejo eta Aranguren, Euskatzaleak-en bitartekariak herrian
2.2.3.- Poesiaren garrantzia, kultur berpizkundean
2.2.3.1.- Poesiaren ahalmena naziotasuna suspertzeko
2.2.4.- Poesia landutik herri poesiarako eta bertsolaritzarako bidaia
2.2.4.1.- Errieta euskal intelektualitateari
2.2.5.- Euskal Herriko bertso guden aroa
2.2.5.1.- Eskola klasikoa eta eskola berritzailea aurrez aurre

2.2.6.- Euskal antzerki herrikoiaren hastapenak

3. KAPITULUA: ANDOAINEN EUSKARA ETA EUSKALGINTZA II. ERREPUBLIKAN (1931-1936) …97

3.1.- Abertzaletasun politikoa euskarara itsatsia …97
3.1.1.- Andoain euskalduna soziologikoki
3.1.2.- Abertzaletasuna, masa mugimendu bihurtuta
3.1.2.1.- Euzko Gaztedi
3.1.2.2.- Emakume Abertzale Batza
3.1.3.- Batzokia, abertzaletasunaren epizentroa
3.1.4.- Abertzaletasuna, euskaltzaletasunaren ikurra altxatuta
3.1.5.- Lehen mugimendu abertzaleak, euskararekin identifikatuta
3.1.6.- Indar sinboliko handiko bi erabaki
3.1.7.- Erakunde sektorialak, nor bere eginkizunera bideratua
3.1.8.- Euskararik gabeko aberririk ez
3.1.9.- Euskararen aldeko argudioak, atzokoak eta gaurkoak
3.2.- Euskara udalgintzan …119
3.2.1.- 1931n, elebitasuna ezartzeko eskaera
3.2.2 .- Euskaraz udal batzarretan
3.2.3.- Udalaren hizkuntza eskakizuna lanpostuetarako
3.3.- Euskara hezkuntzan …124
3.3.1.- Zapalketak markatutako historia euskararentzat
3.3.2.- Euskara Andoaingo hezkuntzan, II. Errepublikan
3.3.2.1.- Ikastetxe publikoak
3.3.2.2.- Ikastetxe erlijiosoak
3.3.2.3.- Ikastetxe partikularrak
3.3.2.4.- Ikastolak Euskal Herrian
3.3.2.4.1.- Ikastolarik gabeko Andoain
3.3.2.4.2.- Ikastola eratzearen aldeko baldintzak Andoainen
3.3.2.4.3.- Aldeko baldintzak, erruz
3.4.- Euskal izendegia …139
3.4.1.- Sinbologiaz beterikoa
3.5.- Euskal idazleak …146
3.5.1.- Oparotasun harrigarria komunikabide idatzietan
3.5.2.- Argia astekariaren gizarte fenomenoa
3.5.3.- Hizkera errazaren eredua
3.5.4.- Euskaraz idaztera jartzea
3.5.5.- Errezeloak euskal aldizkari batekin
3.5.6.- Euskarazko egunkariaren aldarria
3.5.7.- Andoaindarrak euskarazko irratsaioan
3.5.8.- Irrati aparatuaren batzeko gaitasuna
3.6.- Euskal propagandismoa …163
3.7.- Bertsolaritza …166
3.8.- Euskal antzerkigintza …167
3.8.1.- Euskal antzerkigintzaren aurrekariak Andoainen
3.8.2.- Errepublikarekin batera, euskal antzerki herrikoiaren loratzea
3.8.3.- Andoainen antzerkia abian
3.8.4.- Andoaingo taldearen gailurra ukitzea
3.9.- Euskal folklorea …174
3.9.1.- Dantzarien eta dantza taldeen ugaritasuna
3.10.- Euskal kantagintza …177
3.11.- Euskal mendizaletasuna …182
3.11.1.- Euzko Mendigoixale Batza
3.12.- Euskal sindikalismoa …184
3.12.l.- SOV-ELA (Euzko Langille) sindikatua
3.12.1.1.- Eboluzioa, klase sindikaturantz
3.12.2.- ENB (Euzko Nekazari Bazkuna) sindikatua
3.12.2.1.- Baserria abertzaletasunak idealizatua
3.12.2.2.- Abertzaletasuna nekazari giroko sindikalismoan ernatzen
3.12.2.3.- Aurreiritziak, baserritarrak jomugan
3.12.2.4.- Sindikatuaren hazkunde azkarra
3.12.2.5.- Nekazarien sindikalgintza beste herrialdeetan
3.12.2.5.- ENB sindikatuaren akabera, gerrarekin


BIGARREN ZATIA

JOXINIXIO ETXEBERRIA, BERTSOLARI GUDARIA

4. KAPITULUA: JOXINIXIO ETXEBERRIA: 1936K0 GERRA AURREKO IBILERAK …205

4.1- Joxinixioren haurtzaroa eta gaztaroa …205
4.1.1.- Etxeberria Tolosa familia
4.1.2.- Merdilegi baserria, Goiburu auzoan
4.1.3.- Eskolatik irten eta, morroi eta artzain
4.1.4.- Soldaduska, Afrikan.
4.1.5.- Indarretxeko langilea
4.2.- Bertsolari sena ernatzea …217
4.2.1.- Anaia idazle euskaltzalea, bide erakusle
4.2.2.- Bertsotan, norberarekin
4.2.3.- Bertsolari militantearen ereduaren arrastotik
4.2.4.- Errepublika: grina euskaltzale eta abertzalea isurtzeko testuinguru historiko aproposa
4.2.5.- Bere jardun publikoa, Errepublikaren erretratua

5 . KAPITULUA: BERTSOLARI KONPROMETITUA II. ERREPUBLIKAN …227

5.1.- Andoaingo Batzokiaren sortzaileen omenaldian, Sorabillan …227
5.1.1.- 25 urtez atzera eginda
5.2.- Tolosako nekazarien banderaren onespenean …232
5.3.- Amasa-Villabonako nekazariekin, San Isidro egunean …234
5.4.- II. Nekazarien Egunean, Donostian …23‘76
5.5.- Goiburu auzoko jaietan …238
5.6.- Sei bertso, euskal nekazariei elkartzeko rnezua zabalduz …241
5.7.- Beste sei bertso euskal nekazariei zuzenduak, elkartasunerako ereduak nabarmenduz …243
5.8.- Euskal Herriko II. Bertsolari Txapelketako kanporaketan, Tolosako finalerdian …244
5.9.- Euskal Herriko II. Bertsolari Txapelketako finalean, Donostian …252
5.9.1 .- Joxinixiorekin, jaioterrian
5.10.- Kultur ekitaldi handian, Tolosan…264
5.11- 1936ko hauteskunde orokorretako kanpainan …267
5.11.1.- 1936ko hauteskundeen aurreko gertakariak
5.11.2.- Politikoen pare, boto eske
5.12.- Bertso sorta (13) hauteskunde orokorrei buruz …273
5.13.- Bertso sorta (8) euskal nekazariei eta gizarteari rnezua bidaliz …275
5.14.- Txirritari eskainitako omenaldian …277
5.15.- Bertso sorta (9) euskal nekazari eta langileen eskubideak aldarrikatuz …281
5.16.- Langileen Egunean, Andoainen …283
5.17.- Aberri Egunean, Andoainen …284
5.18.- Txirritaren heriotza: malkoz bustitako bertsoak …284
5.19.- Andoaingo bertsolarien arteko txapelketa historikoan …286
5.19.1.- Jose Arangurenen mixiolari lana baserriz baserri
5.19.2.- Jaialdiaren ondorengo kronikak eta bertso sorta
5.19.3.- Adiskidetasun baten lehen hazia
5.20.- III. Nekazarien Egunean, Azpeitian …297

6. KAPITULUA: 1936KO GERRAN…301

6.1.- Joxinixio, Iñaki Alkainen begietatik …301
6.1.1.- Gerrateko ibilerak, herri-literaturaren altxorra
6.1.2.- Aitzindaria, oroimen historikoa berreskuratzearen alorrean
6.1.3.- Abenturazko kontakizuna ere bada
6.1.4.- Alkainen kontakizunak, “aundi xamarrak” ote?
6.1.5.- Migel Garmendia gudariaren testigantza
6.2.- Markaz kanpoko nortasunaren jabe …310
6.2.1.- Ezkutuan zegoena
6.2.2.- Bizkorra, mendian bezainbat hirian
6.3.- Gipuzkoako frontean …312
6.3.1.- Kolpe militarra eta ondorengoak
6.3.2.- Jeltzaleen hasierako jokaera geldoa
6.3.3.- Faxistekin topatzea Leitzaranen
6.3.4.- Faxistek Andoain oinpean
6.3.5.- Zerrenda beltza
6.4.- Bizkaiko frontean …323
6.4.1.- Gipuzkoa erortzea eta fronte lerroa finkatzea
6.4.2.- Bizkaia militarki galtzearen zergatiak
6.4.3.- Eusko Gudarostearen eratzea
6.4.4.- Itxarkundia Batailoia
6.5.- Zelatari edo espia gisa … 332
6.5.1.- Agirre lehendakariaren aginduetara
6.5.2.- Hamaika ibilaldi txar …
6.5.3.- Su lerroa zeharkatze errazekoak
6.5.4.- Heriotzarekin jolasean
6.5.5.- Urbina errekonozitzea
6.5.6.- Legutioko ofentsiba
6.6.- Frontean, baita bertsotan ere …350
6.6.1.- Bikote formatuan
6.6.2.- Gabonetan, su lerroan
6.6.3.- Amonarekin, bertsotan
6.6.4.- Bertso txapelketen minez
6.6.5.- Lubakitik lubakira, bertsotan
6.6.6.- Itxarkundiaren festa, Bermeon
6.7.- Heriotza baten kronika …366
6.7.1 .- Garaipenarekiko itxaropena, gainbehera
6.7.2.- Agirre eta Jaurlaritzarekin harreman zuzena
6.7.3.- Bizkargiko giza sarraskiaren lekuko, negar malkotan
6.7.4.- Artxandako infernuan, azken hatsa
6.7.5 .- Heriotzaren inguruko xehetasunak
6.7.6.- Non da Belabieta batailoiaren ikurrina?
6.8.- Bertsoak eta liburua, Joxinixio Etxeberria gudaria gogoan hartuta …383
6.8.1.- Patxi Etxeberriak, 1937an
6.8.2- Patxi Etxeberriren bertsoak, 1959an
6.8.3.- Agustin Zinkunegiren bertsoak, 1989an
6.8.4.- Batista Arrutiren bertsoak, 90eko hamarkadan
6.8.5.- Pello Esnalen bertsoak, 1997an
6.8.6.- Mikel Atxagaren nobela, 2016an

HIRUGARREN ZATIA

7. KAPITULUA : BERTSOGINTZA EUSKAL HERRIAN ETA ANDOAINEN 1936KO GERRAZ GEROZTIK …395

7.1.- Gerra osteko bertsolaritza Euskal Herrian eta Andoainen …395
7.1.1.- Errautsetatik berpizten Euskal Herrian
7.1.2.- Iparraldean
7.1.3.- Kultur j ardun erdi klandestinoa
7.1.4.- Biziraupeneko aroa: bertsolari bakanen jarduna
7.1.5.- Bertsokeraren eboluzioa: Basarri eredu
7.1.6.- Basarri kazetari, gerra ostean
7.1.7.- Basarri bertsolari, gerra ostean
7.1.8.- Zer esatea
7.1.9.- Erregimenaren tolerantzia
7.1.10.- Basarriren estiloa
7.1.11 .- Uztapide bidelagun
7.1.12.- 1945eko lehen lehiaketa Tolosan
7.1.13.- Basarri, konfiantzakoa zirkulu frankistetan
7.1.14.- Begiratu paternalista bertsolarientzako
7.1.1 5.- Zepairen ateraldia
7.1.16.- 1949ko bigarren mailako bertsolarien txapelketa
7.1.1.7.- Frankismoaren interesa
7. 1.18.- Eboluzioa Txapelketen antolakuntzan
7.2.- Gerra osteko bertsolaritza Andoainen …419
7.2.1.- Non ote 1936ko Andoaingo bertsolariak?
7.2.2.- Bertsolariak 50eko hamarkadatik aurrera plaza j ardunean
7.2.3.- Herritarren bertso bakanak, tabernetan
7.3.- Bertsozaletasunaren berpiztea Andoainen, bertso eskolen eskutik …426
7.3.1.- Lehen hazia, 1984an
7.3.2.- Bertso eskolaren bigarren aroa
7.3.3.- Bertso eskolaren hirugarren aroa
7.4.- Sorozabal eta Mendiluze: mugarri historikoaren eragile nagusiak Andoainen … 436
7.4.1. Ibilbide ezin bizkorragoen jabe

BERTSO SAIOEN INBENTARIOA ANDOAINEN, 1936 - 2000 EPEALDIAN …445

1.- Bertso saioak frankismoan (1936-1975) …445
1.1.- Programatutako bertso saioak jaietan
1.2.- Programatutako bertso saioak, ohiko jaietatik aparte
2.- Programatutako bertso saioak 1976-2000 epealdian …450
2.1.- Programatutako bertso saioak jaietan:
2.2.- Programatutako bertso saioak ohiko jaietatik aparte

8. KAPITULUA : BERTSOGINTZA XX. MENDEAN ANDOAINEN NABARMENTZEKO IZENAK …455

1. Pedro Santa Krutz Etxebeste …455
2. Luis del Puerto Larratxao …461
3. Gregorio Ugalde Usabiaga …465
4. Jose Manuel Ugalde Alustiza Tatulu …469
5. J oakin Bermejo Ruiz eta Juan Aranguren Mendizabal …476
6. Juan Inazio Laka Etxeberria Beltza …482
7. Pedro Mujika Kamio Benezi …485
8. Joxe Zipitria Bitoria Koxka edota Itsaso …487
9. Joxe Migel Larrañaga Zumeta Ubalategitxiki …489
10. Inaxio Etxeberria Usandizaga Kaskabeltza …491
11. Joxe Aldasoro Elizaso Bentaberri …494
12. Antonio eta Manuel Elola Brit Ixkurrain anaiak …498
13. Joxe Migel Ormazabal Mujika Lubarritza …500
14. Ramon Olazagirre Urdanpilleta Ramon Ttikia …504
15. Joakin San Sebastian Zuloaga Txakon ..507
16. Juan Batista Etxeberria Elizagarate Maxartegi …510
17. Anastasi Etxeberria Iztueta …514
18. Bartolo Otaegi Otaño Apakintza …517
19. Txurikadi-tarrak: Joxe Migel Mujika Iturrioz (aita) eta Joxe Migel eta Antonio Mujika Otegi (semeak) …519
20. Felipe Etxeberria Fernandez Argizaina …522
21. Alejandro Aizpurua Mendizabal Oxtape …526
22. Bartolo Agirre Tolosa …529
23. Joakin Arratibel Oiartzabal …535
24. Joxe Arratibel Oiartzabal
25. Jose Joakin Oiartzabal Garmendia eta Joxe Oiartzabal Jauregi Ortzaika aita-semeak …538
26. Martin Usarralde Zapirain Iyuya …542
27. Patxi Etxeberria Tolosa …545
28. Fernando Iturralde Etxebeste Andoain …553
29. Migel Balda Urdanpilleta …556
30. Joxe eta Ramon Aldalur Etxeberria Axukalte-tarrak …560
31. Jabier Etxaniz Astigarraga Kattuin Txatua …568
32. Joxe Mari Amutxastegi Arantzabal …574
33. Jose Inazio Loinaz Otaño Jainkoa …578
34. Patxi Sueskun Jauregi …583
35. Joxe eta Manuel Zalakain Brit Bazkardo-tarrak …591
36. Migel Arrieta Bideburu Legarralde …594
37. Benito Eraso Zabaleta Potolo …602
38. Agustin Zinkunegi Aranburu Urrixti …604
39. Batista Arruti Iturrioz Talai edota Azariya …609
40. Joxe Luis Lertxundi Argiñena Anda …620
41. Joxe Migel Gorostegi Aiestaran Iturritxo …626
42. Fermin Belamendia Arrillaga Erdoxta …631
43. Martzelino Otegi Plazaola …641
44. Manuel Beraza Ulanga …643
45. Fermin Altuna Olaziregi …646
46. Iñaki Otaño San Sebastian …649
47. Juan Batista Bengoetxea Zendoia eta Unai Bengoetxea Mujika …654
48. Joxe Mari Iturralde Garmendia …659
49. Peio Esnal Ormaetxea …666
50. Blusa zuri-berdeko kuadrilla …672
51. Joxe Manuel Oiartzabal Arretxe …676
52. Jokin Sorozabal Ansa …679
53. Aitor Mendiluze Gonzalez …683

Argazki eta agirien lagatzaileak …689