BDB Bertsolaritzaren datu-basea

Eskuartean duzun liburu hau, doktorego tesi baten emaitza da. Hiru helburu nagusi izan ditu egileak hau osatzerakoan: bertsolarien lanek Euskal Herriko historiarako iturri historiko gisa duten balioaz ohartaraztea; XIX. eta XX. mendeko Euskal Herriaren historiarako modernizazio prozesuaren azterketan herri xeheak aldaketa horiek nola bizi izan zituen entzuteari garrantzia ematea, modernizazioaren subjektu hartzaile izateaz gainera, subjektu aktibotzat ere hartuz; eta, azkenik, euskal identitatearen edota euskal identitateen gaia arazo gisa sortu eta gizartean zabaldu zeneko garaira ikuspegi kritikoz hurbiltzea.

Sei dira liburu honetan aurkituko dituzun bertsolarien ahotsak: Xenpelar (Errenteria, 1835-1869), Bilintx (Donostia, 1831-1876), Pello Errota (Asteasu, 1840-1919), Pedro Mari Otaño (Zizurkil, 1857-Rosario-Argentina, 1910), Txirrita (Hernani, 1860-Altza, 1936), Jose Mari Lopetegi (Irun, 1875-Arrueta, 1942). Bertsolarien esanak historiografiarekin alderatu ditugunean ikusi ahal izan dugu modernizazioaren alderdi nagusi guztiei buruz mintzatu zirela bertsolariak: ez agian datuak emanez, ez fenomenoen azterketa sakonak eginez, baina bai horien inguruko bizipen eta esperientziak argiro agertuz. Bertsoak eguneroko bizitza aztertzeko, historia soziala egiteko aparteko iturriak direla ikusi ahal izan dugu. Iturria: Argitaletxea

AITZINSOLASA...17
Autobiografia pixka bat, lotsaz ...18
SARRERA ...21
Azterketa honen helburuak ...23
Aztergaia mugatzeko egin ditudan aukerak ...26
Hipotesia ...33
Lanean jarraitutako metodologia ...37
Lanaren mugak ...38
Eskertza ...39
Aperitif gisa, lanaren atalak ...40
LEHENENGO ATALA: KOKAPEN HISTORIOGRAFIKOA ...43
1. Identitatea ...46
2. XIX. mendeko Gipuzkoako biztanleen identitate bideak,
eta halakorik ezean, XIX. mendeko euskal identitate bideak ...54
3. Egunerokotasuna eta herri xehearen ikuspegia ...60
4. Laburbilduz ...65
BIGARREN ATALA: ITURRIAK ETA METODOLOGIA ...67
1. Bertsolaritza: bertsoak iturri historiko gisa. Gaiaren egoera eta metodologia ...68
1.1. Orain artean zer egin den ...70
1.2. Bertsopaperak, ahozkotik idatzira, XIX. mendeko bertsolaritzaren baitan ...80
1.3. Bertsoak aztertzeko erabili dugun metodologia ...97
2. Egindako bidea: galtzerdiari buelta nola eman diogun ...107
3. Historia egiteko moduak ...108
4. Laburbilduz ...112
HIRUGARREN ATALA: DISKURTSOEN EGILEAK ...115
1. Juan Frantzisko Petriarena Berrondo, Xenpelar (Errenteria, 1835-1869): Manchester txikitik, hiru probintzietara, "lengo legerik" eta federik utzi gabe ...117
1.1. Xenpelar: nor zela esaten dute? ...117
1.2. Xenpelarren bizitza ...120
1.3. Xenpelarren bertso produkzioa ...123
2. Indalezio Bizkarrondo Ureña, Bilintx (Donostia, 1831-1876): gorpuztutako maitasun erromantikoa paradisu ...125
2.1. Bilintx: nor zela esaten dute? ...125
2.2. Bilintxen bizitza ...129
2.3. Bilintxen bertso produkzioa ...131
3. Pedro Elizegi Maiz, Pello Errota (Asteasu, 1840-1919): eguneroko bizitzaren nonahikotasuna Erniopean ...132
3.1. Pello Errota: nor zela esaten dute? ...133
3.2. Pello Errotaren mundua, haren bizitzan ...141
3.3. Pello Errotaren bertso produkzioa, haren mundua adierazpen eta irudietan ...148
4. Pedro Mari Otaño Barriola, Kattarro (Zizurkil, 1857; Rosario-Argentina, 1910): onbupean ondutako euskaltasuna ...152
4.1. P.M. Otaño: nor zela esaten dute? ...153
4.2. P.M. Otañoren bizitza ...156
4.3. P.M.Otañoren bertso produkzioa ...159
5. Jose Manuel Lujanbio Retegi, Txirrita (Hernani, 1860-Altza, 1936): etxegabetutako maiorazko mutilzahar arlotea ...161
5.1. Txirrita: nor zela esaten dute? ...161
5.2. Txirritaren bizitza ...165
5.3. Txirritaren bertso produkzioa ...166
6. Jose Mari Lopetegi (Irun, 1875-Arrueta, 1942): Errepublikan sinetsi zuen gizon zuzena ...168
6.1. Jose Mari Lopetegi: nor zela esaten dute? ...169
6.2. J.M. Lopetegiren bizitza ...172
6.3. J.M. Lopetegiren bertso produkzioa ...175
7. Laburbilduz ...176
LAUGARREN ATALA: DISKURTSOEN AZTERKETA ...181
1. Ekonomian aldaketak, modernizazioaren aitzindari? ...185
1.1. Abiapuntua landa eremuan: oreka ahulean, etxea oinarri duen ekonomia landatarra ...187
1.2. Industrializazioa eta modernizazioa aukera gisa ...216
1.3. Bi ekonomia eredu kontrajarri? ...238
1.4. Laburbilduz ...245
2. Familia eredu tronkala edo nuklearra, ezkontza tratuak edo maitasuna? ...247
2.1. Landa eremuko adibidea: familia tronkala ...249
2.1.1. Familia tronkalaren ezaugarriak: kideak eta euren arteko harremanak ...249
2.1.2. Familiako kide kopuruan aldaketak: heriotza, gosea, gaitza, gerra ...253
2.1.3. Ezkontza tratuak: "Desanparuan utziyagatik, ez nazu asko erruki" ...260
2.1.4. Ezkontzen ez direnak: neskazahar eta mutilzaharrak ...278
2.1.5. Ezkontzaz kanpoko haurrak, "arauz kanpoko" sexualitatearen bizipena ...284
2.2. Hiriguneetan, familia nuklearrerantz: Errenteriako Xenpelarren kasua ...287
2.3. Maitasun erromantikoa: Donostiyan, Bilintx; atzetik, Otaño ...298
2.3.1. Emakume eredua, alderdi fisikoari dagokionez ...300
2.3.2. Desioa eta maitasuna edota betebeharra? ...301
2.3.3. Ezkontza ez da kezka iturri ...310
2.3.4. Erabiltzen duen hizkuntza ...313
2.3.5. Pedro Mari Otaño eta maitasuna. Familiaren idealizazioa eta familiari lotutako kontzeptuen transignifikazioa ...314
2.4. Laburbilduz ...323
3. Gizartearen artikulazioa: modernizazioaren eragina nagusiki etxe eta udalerrietan antolatuta zegoen ...325
3.1. Abiapuntua: etxe eta herrietan antolatutako Gipuzkoa, Donostia hiri nagusi duen Probintzia ...328
3.1.1. Landa eremua nola egituratzen den: udalerria, giltzarri ...328
3.1.2. Komunitateko harremanak sendotzeko dinamikak ...331
3.1.2.1. Elkarrengana biltzea: indar metatzea barrurantz, herria artikulatzeko ...331
3.1.2.2. Indarrak kanporantz, "besteekin" neurtuz, nork berea ezaugarritzeko ...338
3.1.3. Komunitate txikietan bizitzearen kostuak: "Gorroto zarrak, griña gaxtuak" ...341
3.1.4. Boterea ordezkatzen duten erakundeak eta pertsonak ...351
3.1.5. Hiri nagusia: Donostia ...356
3.2. Trantsizioak edo aldaketak ...364
3.2.1. Urbanizazio prozesuaren indartzea eta honek dakarren landa eremuaren idealizazioa ...364
3.2.2. Herri loturez gain, gizabanakoa indartzen denean ...367
3.2.3. Sozializazio forma berriak hirian ...370
3.2.4. Habitata eta erreferentzia espazialak zabalduz ...373
3.2.5. Espainiak irlak galdu zituenekoa, edo espainiar inperioaren gainbehera, monarkiarenarekin batera ...377
3.2.6. Zentralizazio prozesua landa eremuan nabari denean: eskola eta kintak tiratzea ...379
3.2.7. Gobernatu beharreko komunitatea handitzen denean ...382
3.2.7.1. Sistema foralaren erreibindikazioa: Txirrita, Xenpelar eta Otaño ...383
3.2.7.2. Errepublikanismotik, nazionalismora. Pedro Mari Otañoren eredu dinamikoa ...397
3.2.7.3. Aukera politikoen zehaztapen eta zabalpena: Errepublikak dakartzan onurak Joxe Mari Lopetegiren begi-ahotsean ...413
3.2.8. Gerrateak bizi izanaren esperientzia ...435
3.2.9. Nazioartea estatu-nazioetan antolatzen denean ...437
3.2.10. Amerikaren eragina: emigranteen bizitza pertsonalean eta herrien independentzia prozesuetan ...438
3.3. Laburbilduz ...447
4. Modernizazioak eragindako aldaketak mentalitate eta errepresentazio edo irudikapenen alorrean ...450
4.1. Erlijioaren bizipena ...451
4.1.1. Landa eremuan: "oreka ahulean" babes eta identitate kolektiboaren agerpen gisa ...451
4.1.2. Xenpelar: erlijioa modernizazioaren kontrako helduleku ...469
4.1.3. Erlijio hizkuntzaren erabilpen sekularizatua ...478
4.2. Gu eta besteak: identitate kolektiboaren arazo "modernoa" ...484
4.2.1. Landa eremuan eta herrietan antolatutako Gipuzkoan: "bestea" ondokoa denean ...484
4.2.2. "Beste" gehiago ...486
4.2.3. Nor gara gu? Euskaldunen jatorri eta izaeraz galdera: "Non-nai ta beti euskalduna" ...494
4.2.3.1. Euskaraduna euskaldun ...504
4.2.3.2. Euskaldunak eta batasuna: lurraldeen artekoa, ideologia ezberdinen artekoa ...522
4.2.3.3. "Euskal Herria"ren irudikapena: paisaiaren garrantzia ...525
4.2.3.4. Denboraren joana: Historiaren agerpena, mitoaren presentzia ...529
4.2.3.5. Ohiturei erreferentzia ...537
4.3. Laburbilduz ...539
BOSGARREN ATALA: ONDORIOAK ...543
1. Bertsolariek herri xeheari modernizazio prozesua "ulertzen" lagundu zieten ...546
2. Aztertutako bertsolariek egindako identitate proposamenak ...547
3. Bertsolariek aldaketez hitz egiten dutenena, zaharraren eta berriaren arteko harremana azpimarratzen dute ...552
4. Bertsolaritza iturri bezala ...566
5. Historia zertarako, doktoregi tesi hau zertarako? ...570
6. Kolektibo gisa, irakurketarik egiterik ba al dugu etorkizunera begira? ...571
GIBEL SOLASA ...575
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA ...579
1. Iturriak ...579
2. Bibliografia ...579
3. Erabilitako baliabide elektronikoak. Erakunde-dokumentazio zentroak ...590
4. Elkarrizketak ...591
ERANSKINAK ...593
1. ERANSKINA: Bertso sailen koadroa bertsolarika. Kopuruak ...593
2. ERANSKINA: Bertsolariak-Testuingurua- Kronograma ...594
3. ERANSKINA: bertsolarien argazki-irudiak ...596
4. ERANSKINA: Hiritartze prozesua Gipuzkoan, 1877-1930 ...597
5. ERANSKINA: Alfabetizazioaren garapena Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, 1877-1930 (> edo = 10 urte) ...598
6. ERANSKINA: Hitz kopuruak bertsolarika eta gaika ...598
AURKIBIDEAK...609
Aurkibidea gaika ...609
Aurkibide Onomastikoa ...629
Aurkibide Toponimikoa ...635