Hemen bota ditugu
genduzan kemenak
eta azaldu dira
pozak eta penak
arratsaldetik dira
oain ez ziradenak
Donostian azaldu
sano zeratenak
Jaio 1898-11-06
Nikolas Hernandorena albaitari mendigorriarra (Nafarroa) eta Maria Pilar Barandiaran Zizurkilgo maistra legorretarraren (Gipuzkoa) semea. Bost senide zituen: Augusto, Isabel, Rosario Gerardo, Toribio eta Timoteo.
Bederatzi urte zituela Andoaingo apaiztegian sartu zuten (1907); lau urte geroago Gasteizko apaiztegira bidali zuten (1911-1915) eta hiru urtez filosofia ikasi ondoren teologia ikasketei heldu zien, baina urtebetera utzi eta Zizurkilera itzuli zen. Bere kasa batxilergoa amaitu zuen bi urtetan eta Zaragozara joan zen medikuntza ikasketak burutzera; bi urtetan gainditu zituen bost urtetako ikasgaiak (1917-1919). Basurtoko erietxean eta Villabonan aritu zen mediku. Villabonako aldiko azken bi urteetan odontologia ikasi zuen Madrilen; ikasketa hauek gainditurik, dentista izan zen ogibidez. Villabona eta Donostian izan zituen dentista kontsultak lehen urteetan.
Eusko Gaztedin bazkidetu zen eta Donostiako Irrati Nazionalean euskarazko irratsaioa lortu zuen (1931). EAJn afiliatu zen eta EGIko lehendakari izendatu zuten; gutxira, Gipuzkoa Buru Batzarreko kide izendatu zuten. Aberri Egunaren antolatu zuen (1933) eta Euzkadi 110 minutuko filme dokumentalaren zuzendari izan zen (1933).
Gerra tarteko, Ipar Euskal Herrira joan zen familiarekin (1937); Mercedes Albea Urrutia Villabonatarrarekin ezkondua (1929-01-10), bederatzi seme-alaba izan zituzten: Ana Mari, Miren (sortu berritan zendua), Miren, Amaia, Iñaki, Arantxa, Itziar, Gurenda eta Xabier. Ezpeleta, Azkaine eta Donibane Lohizunen bizitu ziren eta azken honetan jarri zuen bere dentista kontsulta. Lapurditik Parisera joan zen eta han bizitu ziren Hondarribira etorri arte (1948-1966); Hondarribian eman zituen azken urteak (1966-1994).
Euskaltzalea zen batik bat. Aitzolen jarraitzailea, Euskaltzaleak Elkarteko kidea, euskararen alde lan egiteko gaia zekusan bertsolaritzan. Gerra aurretik Euskal Herriko hegoaldean abiatutako egitasmoari jarraitzeko ardura bere bizkar hartu zuen Teodorok gerra ostean: egoera politikoak hala agindurik (diktadura hegoaldean, euskara eta euskal kultura osoki zokoratua eta erreprimitua) Euskal Iparraldean ekin zion, eta XX. mendeko Ipar Euskal Herriko bertsolaritzaren sustatzaile behinena dela esan daiteke ezbairik gabe.
Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoako herri guziak miatu zituen bertsolari bila 1945-46an, II. Munduko Gerratea amaitu orduko; bertsolariak topatu, plazara eraman, eta sariketa eta saio ugari antolatu zituelarik. Fernando Aire "Xalbador" eta Mattin Trekuren eragile eta ezagutarazlea izan zen eta bertsolaritzak eman duen jenio handienetako baten, Xalbador, ezagutza ahalbidetu zuen. Ipar Euskal Herrian bertsolaritza sustatzeaz gain, gure mugaz atera eta Parisera eraman zituen bertsolariak (1958 eta 1961) erakusgarri, euskaldunak munduaren aurrean ezagutzera ematea zen bere nahikundea. Eta nahi horretan kokatu behar dira Euzkadi filme dokumentala (1933) eta Parisen antolaturiko bi bertso saioak besterik beste.
Egunkari zein aldizkarietako artikulista eta kolaboratzaile emankorra izan zen gerra aurretik zein ondoren, euskal gaiez (Herria, Elkar, Principe de Viana, Deia) eta pilotaz (El Diario Vasco) beti ere.
Iturria:
- Haitzondo egitasmoa, Bertsozale Elkartea.
- Wikipedia: https://eu.wikipedia.org/wiki/Teodoro_Hernandorena
Chileko kantari ezagunaren doinua.
