BDB. Bertsolaritzaren datu-basea

Ziortza-Bolibarren (Bizkaia) jaio zen 1930eko abuztuaren 18an. Gutxira Markina-Xemeingo Iruzubieta auzora joan ziren eta han igaro zuen haurtzaroa. Fraile Pasiotarrekin egin zituen ikasketak: Gabirian, Angoston, Tafallan eta Urretxun. IKasketak amaituta, Urretxun eman zuen meza berria, 1954an. Deustuko Pasionisten konfgregaziora bidali zuten lehenik eta, han, elizbarrutiak eskatutako ardura handiko eginkizun ugari bete ondoren, 1978an, Mañaria eta Izurtzako parroko izendatu zuten. Mañarian bizi izan zen orduz gero ia azkenera arte. Gaztarotik bertatik izan du euskararen aldeko jarrera, euskarazko zenbait komunikabideen sorreratik hartu izan du parte (Arrate Irratia, Bizkaia Irratia, ...) eta hainbat lan plazaratu ditu euskaraz. Bertsogile trebea izaki sarritan b aliatzen zuen trebezia hori bere jardunean: elizako sermoietan, irrati-tarteetan, jende aurreko ekitaldietan, ... beti tartekatzen zituen zerabilen gaiari lotutako bertso bat edo bi. Fededuna eta euskalzalea, bi bideak uztartu ditu bere ibilian eta hor, bertsoa, mezu bide izan du beti: ezin konta hala bertso, mota guztietakoak baina nagusiki misiolaritza lotuak, idatzi eta argitaratu du. 1958ko Bizkaiko Bertsolari Txapelketan antolakuntza lanetan aritu zen, eta epaimahaiko kide ere izan zen. Geroztik, Euskaltzaindiaren eskutik 1960ko hamarkadan antolatutako Bizkaiko Bertsolari Txapelketa eta Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusi guztietako epaimahaikide izan zen. Lehen txapelketa hartatik 50 urtera, 2008an, horren aitortza egin zien Bizkaiko Bertsozale Elkarteak Barakaldoko BEC-en jokatu zen finalean, orduz gero txapeldun izandakoei eta lehen saio hartako beste protagonistei, tartean Martzel Andrinuari, Balentin Lakak egindako eskultura emanez oroigarri. Euskaltzain Urgazle izendatu zuen Euskaltzaindiak 1961eko abuztuaren 25ean eta, gero, Ohorezko Euskaltzain 2018ko azaroaren 23an. 1997az gero eta ia azken urterarte, Bizian Gora Eleizbarrutiko Nagusien Mogimentuko kontseilaria izan da, eta bertako arima Mila Egiguren eta Mari Angeles Angoitiarekin batera. Bizkaiko Elizbarrutiak "Karmelo Etxenagusia Saria" eman zion 2018ko apirilaren 13an. 2024ko urriaren 6an zendu da, 94 urte zituelarik.

Baraiazarra, Luis

Hil 2024-10-06

Meñakan (Bizkaia) jaio zen, Urezandigoikoa baserrian, 1940ko martxoaren 17an. Herriko eskolan ikasi ondoren, 11 urterekin Zornotzako karmeldarren seminarioan sartu zen. Alesbesen (Nafarroa Garaia) eta Larrean (Zornotza, Bizkaia) jarraitu zituen eliz-ikasketak, Gasteizen egin zituen Filosofiako hiru urteak, eta Begoñan Teologiako lauak. 1966an apaiztu zen eta maisutza-karrera egiteari ekin zion, Valladoliden; 1970ean lortu zuen titulua. Ikastolen mugimenduan sartua ordurako, Bera Kruz ikastolako irakaslea izan zen 20 urtez (1968-1988); euskal kantugintza eta bertsoa irakaspenerako baliabide zituen. Eskolarako euskarazko materialik ez zegoenez, "Euskal Herriko historia I eta II" izeneko bi liburu idatzi zituen 1977an, ikastoletarako eginak. 1982an, Euskal Filologiako lizentzia erdietsi zuen Deustuko Unibertsitatean. 1988an, irakaskuntza utzi eta hiztegigintzari ekin zion Bostak Bat Kultura Elkartean Adorez saileko zortzi hiztegiak argitaratzeko. Euskaltzalea eta bertsozale sutsua izaki, ekarpen ugaria, anitza eta aberatsa egin du euskararen eta bertsolaritzaren eremuan. Idazle, sortzaile eta itzultzaile emankorra izan da, eta luzea da bere lan esanguratsuen zerrenda. Avilako Santa Teresa Jesusenaren idazlan guztien euskaratze lanagatik Itzulpen Onenaren sari nazionala eman zion 2015ean Espainiako Kultura Ministeritzak, baina ordu batzuk geroago kendu egin zioten atzerriko hizkuntza batetik itzulitako lana ez zela argudiatuta, Santa Teresaren testu originalak gaztelaniaz idatziak baitziren. Karmel aldizkariko idazle kontseiluko kidea, zuzentzailea eta ohiko idazlea izan da urte luzez eta luzea da bertan argitaratutako artikulu zerrenda; horrez gain, ordea, aldizkari askoren kolaboratzailea ere izan da: Bertsolari, Jakin, Olerti, Garaia, Zeruko Argia, Kili-kili, ... Hitz laua, olerkia eta bertsoa jorratu izan ditu. Olerkia eta estrofen itzulpengintzan nabaria da metrika eta errima sistemak errespetatzeko ahalegina eta erakutsitako trebezia. 1991ko abenduan Hiztegi Batuko lantalde berriko kide izendatu zuen Euskaltzaindiak, eta Gramatika batzordeko kide 1996an; Euskaltzain urgazle izendatu zuen urte berean 1996an, eta Ohorezko Euskaltzain handik hamalu urtera, 2010ean. Bertso-epaile lanetan aritu zen XX mendearen azken hamarkada eta XXI.aren hasierako urtetan antolatu ziren hainbat bat-bateko txapelketa eta bertso-paper lehiaketetan: Lea-Artibai eskualdekoetan, Bizkaia eta Euskal Herriko Eskolartekoetan, Araba eta Bizkaiko bertsolari txapelketetan eta Euskal Herriko Txapelketa Nagusian besterik beste. Ekarpen handia egin du Bertsozale Elkartean ere: Bizkaiko Bertsozale Elkarteko zuzendaritza kidea, idazkaria, (1991-2000) eta Euskal Herriko Bertsozale Elkarteko zuzendaritza kidea (1991-1994) izan zen. 1989ko apirilean "Bertsoak epaitzeko erizpide nagusiak" finkatzeko egin ziren bi bilkuretan hartu zuen parte; irizpide hauek izan dira orduz geroztiko Txapelketako bertsoak epaitzeko arauen oinarriak aldian aldiko berrikuspenek aberasturik. Bertsozale Elkarteak antolatu zuen lehen Bertsolamintzan (Zestua, 1993) "Hizketa bizia eta txukuna bertsogintzan" ponentzia aurkeztu zuen. Bertsolaritzari eskainitako artikulu asko argitaratu ditu, nagusiki, Karmel aldizkarian, baina baita Bertsolari aldizkarian ere. "Hitzezko txirlorak" olerki liburua argitaratu zuen 1985ean (Elkar), eta "Jon Lopategi bertsozko mezularia" biografia eta bertso hautatuen liburua 2000 urtean (Bertsolari liburuak). Bere haurtzaroa eta sasoi aroaren oroitzapenak biltzen dituzten bi liburu argitaratu zituen gero: "Nire Umetako Meñaka" (Meñakako Udala, 2006) eta "Nire sasoiko Markina-Xemein" (Markina-Xemeingo Udala, 2009). Bilboko Liburu Azokak Urrezko Luma saria eman zion lehenarengatik 2006. urtean. 2010ean, bere ibilbidea goratu eta eskertzeko, Bizkaiko Bertsolari Txapelketako txapela jartzeko hautatu zuen Bizkaiko Bertsozale Elkarteak. Barakaldon jokatu zen finala abenduaren 18an, eta Harkaitz Estiballesi jantzi zion txapela. Durangoko Liburu Azokak omenaldi sumea egin zion 2011an euskalgintzan egindako ibilbideagatik. Handik bost urtera, 2016ko abenduaren 3an, Meñakako Udalak omendu zuen Euskararen Nazioarteko Egunean, eta bere izena eman zioten Meñakako udal liburutegiari. Luis Baraiazarra izena du orduz gero jaioterriko liburutegiak. Markina-Xemeingo Karmeldarren komentua bizitu zen 1967az gero. 2024ko urriaren 6an zendu da Galdakaoko ospitalean, 84 urte zituela.