Jaio 1872-07-12
Azpeitiko (Gipuzkoa) Olatz auzoko Eleizalde baserrian jaio zen, 1872ko uztailaren 12an. Horregatik, Eleizalde ere deitu izan zioten bere denboran. Lau urte zituela, familia osoa Azpeitiko Txillarramendi auzoko Gorostieta baserrira joan zen bizitzera. Zazpi senideetan gazteena izan arren bera geratu zen etxerako. Nekazaritza, bidegintza, baso lana eta ikazkintza izan zituen lanbideak.
Bertsolaria zen, badira ahoz aho gorde diren bere bertsoak, baina oso gutxi aritu omen zen jendaurrean, plazan. Bertso-jartzaile gisara utzi du arrasto lodiena; sorta ezagunak dira honakoak: "Nekazarien kezkak", "Urrestillako mixiuak", "Goseteari buruzkoak", "Loiolatxon", "San Inazio Loiolakuaren bizitza", Tonto bizkor bati jarriak", ... Ez zekien idazten, eta alaba Juxtak, auzoko Martzelinak-eta laguntzen omen zioten horretan. Auspoa sailaren 86-87 zenbakidun liburua eskaini zion Antonio Zabalak 1969an, eta han bildu zituen "Iturzaeta bertsolaria"ren bertsoak, ahoz aho jasotako baztuk eta idatziz jarritako asko.
Gorostieta baserrian zendu zen, 1948ko maiatzaren 6an, hirurogeita hamasei urte zituela. Ezinduta zegoelarik ere, ohean, ez omen zuen bertsotarako grina galdu. Hemen horietako bat, non ederki azaltzen duen bere bizitzaren nondik norakoa:
Elizaldetar Prantxisko Mari,
Iturzaeta deritza,
opiziorik prinzipalena
izan det nekazaritza;
gaineruntzian luberri eiten,
baso-lan ta bidegintza,
eutera aldeko bizker honetan
eman det nere bizitza.
Ondorengoetan ere izan da bertsotarako zaletasuna izan duenik. Bere alaba zaharrena, Justa Iturzaetak, baditu bertso jarriak, aita zanari, esate baterako. Xabino bilobak ere, besteren artean, badu aitona zanari eskainitako bertso sorta.
Hil 1884-07-12
Borondatez soldaduzka egin eta Kuban soldadu zebilela itsutu zen. 1856an Josefa Inazia Loinazekin ezkondu zen eta bost seme-alaba izan zituzten. 1861eko otsailean hiru urte bete gabe zituen bigarren alaba hil zen; abuztuan seme gazteena jaio zen; eta azaroan Josefa hil zen. Txirotasun handienean (Josefaren heriotz-agirian "pobres de solemnidad" dakar), eta lau haurrekin alargun gelditu zen Joakin. 1861eko abenduan ezkondu zen Juana Manuela Etxarrirekin. Seme txikiena urtea betetzerako hil zen, 1862an, eta beste alaba bat 1863an, lau urterekin.
Manuela Etxarrirekin hasi zen herriz herri kantuan eta bertso-paperak saltzen. Ez zuten seme-alabarik izan. Joakinek gitarra eta Manuelak panderoa jo eta paperak saltzen zituen. "arrek panderua jo, nik berriz gitarra", "nik gitarria jo ta zuk papelak saldu".
Urruzunok (1965) bildutako ipuinetan Segurako Itsua gizon jakintsutzat zeukan gizon baten pasarte bat dakar.
Donostian egin zituzten azken urteak, jende behartsua hartzen zuten San Antonio Abad Ospitalean.
Iturria:
- Zavala, Antonio. "Pastor Izuela (1780-1837); Ezkioko eta Segurako itxuak". Tolosa: Sendoa, 1971. Auspoa liburutegia; 106. https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/10662.pdf ]
- Agirre, Eñaut. "Hiru adibide berri, emakume bertsolarik beti plazan aritu diren adierazgarri". IN III. Ikergazte: Giza zeintziak eta artea. Baiona: IkerGazte, 2019. https://tinyurl.com/y6gpeh3o ]
- Urruzuno, Pedro Migel. "Iru ziri: ipui ta bertso". Tolosa: Sendoa, 1965. Auspoa liburutegia; 47. 39 or. https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/10505.pdf ]
Ikus ere:
- Artiz'tar Xabier. El Dia, 1933/12/17. https://w390w.gipuzkoa.net/WAS/CORP/DKPAtzokoPrentsaWEB/buscar.do?amicus=65852&lang=eu
Jaio 1894-07-12
