S. Lizaso:
Sarri askotan eginak gera
biok kantatzeko zita
herri, auzo ta elkarteetara
eginak gera bisita.
Txoropitoa degula Peña
sarri pentsatzen hasita
pentsatu gabe bururatzen zait (bis)
aurrez aurre ikusita.
A.M. Peñagarikano:
Baina desberdin dira erabat
aurrea eta atzea
ta aurrez aurre gauden ezkero
nahi nuke garbi jartzea
besten akatsak kontatzen hemen
iritsi al da trantzea?
Askoz hobea ez al da izango (bis)
nork bereak zuzentzea?
S. Lizaso:
Nere ustetan bide hortatik
ez doa gure auzia
bertsotarako errespetoa
zaharrek erakutsia.
Pentsatu eta gauza asko dut
nik esan gabe utzia
ta zuri buruz sekula ez dut (bis)
esan nahi dudan guzia.
A.M. Peñagarikano:
Itxura danez besteren aurka
zuk jotzen dezu dultzina
besten akatsak hola esatea
ez da gauza atsegina
bainan hori bai garbi badakit
banaiz aitortzeko adina
ez zinakeela azpeitiarra (bis)
harroputza ez bazina.
S. Lizaso:
Azpeitiar ta harroan famak
badu hainbat konpromisu
errespetoak hala ere nigan
badu behar hainbat pisu.
Nere akatsak neuk aitortzeko
zertan eskatzen didazu?
Nik ez dadukat zer esanikan (bis)
zeuk esaten baitituzu.
A.M. Peñagarikano:
Hainbat urtetan geratu gabe
batera eta bestera
hamaika aldiz zuk esan dezu
“Peña txoropito zera”!
“Ta zu harroputz” erantzuten det
hori bientzat galera.
Kanta ezazu errespetoan (bis)
eta moldatuko gera.
Hil 1982-05-27
Jaio 1844-05-27
"Juana Manuela Irusta Egia bertsoak kantatzen ibili zela gauza jakina da. Hark kantatzen dituen bertsoetan behin eta berriz aipatzen da izena. Harren senarra famatua zen, "Asteasuko itxua" esaten zitzaien bi lehengusuetako bat: Pedro Mari Etxaburua Zelaia (1839-1882) hain zuzen ere. Liburu bateko atala eskaini zien Auspoak (Zavala 1967). Juana Manuela ez da aipatu izan bertsolari gisa, baina bertso horietan erabat azaltzen da gizonari kantuan. Batean, horrela esaten dio Pedro Marik: "Andria, bertsolari ederra zera zu".
Elgoibartarra zen Juana Manuela, 1844ko maiatzaren 27an jaioa. 1866an ezkondu zen, Elgoibarren, Asteasuko Pedro Mari Etxaburua Zelaiarekin, eta zazpi seme-alaba izan zituzten. Horietako bi, segituan hil ziren. Tolosa bizitu zen familia, Arostegieta kalean. Bizitza motza izan zuten. Biriketakoak edo tuberkulosiak jota hil ziren: Juana Manuela 38 urterekin, 1882ko urriaren 24an; pedro Mari zortzi hilabete lehenago, 42 urterekin. "Laugarren mailako" hiletak egin zitzaizkien, pobreenei egiten zitzaizkienak.
Besteak beste, bertso-saltzetik biltzen zuten dirua, plazaz plaza ibiltzen zirenean, elkarri sekulakoak esanez. Espektakuluaren parte zela ematen du (Zavala 1967: 317), artikulu honetan aipatzen ditugun beste itsu-bertsolarien kasuan bezala. Bost bertso-sail gorde dira eta sail horietako lauetan, Juana Manuelak ere kantatzen du (Zavala 1967)." (Agirre 2019)
Pello Marik eta Juana Manuelak beraiek bertsoak sortu izana zalantzan jartzen du Aita Zavalak. Altzoko Imazek edo Pello Errotak idazten omen zizkien.
Iturria:
- Agirre, Eñaut. "Hiru adibide berri, emakume bertsolarik beti plazan aritu diren adierazgarri". IN III. Ikergazte: Giza zeintziak eta artea. Baiona: IkerGazte, 2019. https://tinyurl.com/y6gpeh3o ]
Beste iturriak:
- Zavala, Antonio. "Alzo'ko Imaz bertsolaria". Donostia: Sendoa, 1967. Auspoa liburutegia; 68-69-70. https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/10634.pdf
Hiru bertso oso ezagun kantatu dira doinuotan eta horien hiru izenburu ipini dizkiet bi doinuei; bata, Pepe Artolarena, bestea Bilintxena eta hirugarrena Urretxindorrarena. Pepe Artolarenak "Manuel ta Praixku" du izenburua. Baina laugarren bertsoa ere, Xenpelarren aldrebeskeriak izeneko bertsotako itsasoan ari ziren delakoa ere doinu honetan jaso zuen aita Donostiak Saran, baina ezin ipini guk laugarren izenburua.
